Kısırlık tedavisinin renkli elemanlar: Karotenoidler

Çocuk sahibi olmaya niyetlenen çiftlerin yaklaşık beşte biri, 1 yıl geçmesine rağmen bunu başaramamakta. Burada başta gelen nedenlerden birisi de oksidatif stres dediğimiz durum, yani içinde bulundukları ortamda spermlere zararlı metabolitlerin artmasıdır. Oksidatif stres ise DNA hasarlarına yol açarak apopitoz yoluyla spermlerin ölümüne neden olur. Böyle bir sonla karşılaşmamak için hem oksidatif strese neden olabilecek durumları düzeltmek hem de biriken zararlı metabolitleri ortadan kaldırmak gerekir.

Karotenoidler, yalnızca bitkilerde yapılan ve sarıdan kırmızıya kadar renk veren pigmentlerdir. Havuç, domates ya da yumurta sarısının rengi karotenden gelir. Vücudumuza da beslenme yoluyla girip, depolanırlar. Karotenoidler çok güçlü antioksidanlar olup oksidatif stres ile başa çıkmada önemli rolleri vardır.

Karotenoidlerden en zengin bitki ve sebzeler arasında havuç, ıspanak, salatalık, domates, karpuz, pembe greyfurt, patates, brokoli, lahana, yeşil fasulye, portakal, çilek, kiraz ve muz sayılabilir. Ancak yağda çözünebildikleri için bunların yağlı gıdalarla birlikte alınması halinde etkileri ortaya çıkar.

Farklı karotenoid formları bulunur. Bunlar arasında en sık rastladıklarımız beta-karoten, astaksantin, likopen ve lutein olup her biri farklı özelliklere sahiptir. Piyasada bulunan hazır preparatlar bu formlardan birini içerirler. Dolayısıyla, kısırlık tedavisinde kullanırken hangi karotenoidin alınacağına iyi karar vermek gerekir. Karotenoidler, fonksiyonları bakımından 2 gruba ayrılırlar. Provitamin-A grubu karotenler vücutta A vitaminine (retinol) dönüştürülmektedir. A vitamini ise özellikle sperm hücrelerinin olgunlaşması için gereklidir. Beta-karoten bu grubun en önde gelen üyesidir. O nedenle de sperm üretimini stimüle etmek amacıyla tedavide beta-karoten faydalı olabilir. Azospermik testislerde bir A vitamini ürünü olan retinoik asit kullanılarak sperm kök hücrelerinden olgun sperm hücresi elde edilebileceği bilimsel çalışmalarda gösterilmiştir. A vitamini; beta karoten şeklinde besinlerle ya da ilaç halinde hazır alındıktan sonra, testis içinde aktif formu olan retinoik asite çevrilir. Retinoik asit de hem kök sperm hücresi olan spermatogoniumları hem de bunlara destek olan Sertoli hücrelerini uyarıp, olgun sperm yapımını başlatır. Bu şekilde geliştirilen sperm hücrelerinin yumurta ile birleştirildiklerinde embriyo geliştirdikleri de bildirilmiştir.

Yeşil yapraklı bitkiler beta karotenden zengindir. Besinlerle alınan beta karotenin ancak üçte biri emilmekte, bunun da yarısı A vitaminine dönüşmektedir. Kısırlık nedeniyle araştırılan bazı erkeklerin ejakulatlarında A vitamini ve beta karoten düzeyleri düşük olarak bulunmuştur. Bunların dışarıdan alınması ile sperm parametrelerinde anlamlı düzelme görülebilir.

Diğer grubu oluşturan ve vücutta A vitaminine dönüşmeyen karotenlerin ise antioksidan etkileri çok fazladır. Bu grupta lutein, likopen ve astaksantin bulunur. Sarı, kırmızı ve mor renkli sebze ve meyveler bu grupta yer alır. Çok sayıda çalışma, infertilite tedavisinde bu grup antioksidanların kullanımının hem sperm değerlerinin düzeltilmesinde hem de gebelik başarısında önemli rolü olduğunu ortaya koymuştur.

Diğer antioksidan ürünlerde olduğu gibi, kısırlık tedavisinde karotenoidlerin kullanımında da en önemli husus uygun hasta seçiminin yapılmasıdır. Bunun için de öncelikle sorunun kaynağını iyi tespit etmeli. Seminal plazmada oksidatif stres metabolitlerinin arttığı ve yüksek DNA hasarı bulunduğu testlerle gösterilmişse, o zaman antioksidanların etkisi görülecektir. Ya da hücresel seviyede genetik bir engelin bulunmadığı erkekler seçilerek sperm üretiminin ilaçla stimüle edilmesine başlanılmalıdır. Bir neden bulunmadan yapılacak her türlü ampirik tedavi, gereksiz zaman kaybı ve maliyet getirir.